આ યહૂદીમેને પોતાની માતૃભાષા હીબ્રુને જીવંત કરી, આવી રીતે બની ઇઝરાયેલની રાજભાષા

– સદીઓ પહેલા યહૂદીઓએ માતૃભૂમિ જેરુસલેમ છોડવી પડી હતી.
– હીબુ્ ભાષા ભૂલાઇ જવા માટે એક પછી એક વિદેશી આક્રમણો પણ જવાબદાર હતા

તેલ અવિવ,21 ફેબ્રુઆરી,2023,મંગળવાર : ૧૯૪૮માં દૂનિયાના નકશા પર જન્મેલા ઇઝરાયેલે પ્રથમ તો નામશેષ માતૃભાષા હીબુ્ને રાજભાષાનો દરજજો આપ્યો હતો.કોઇ પણ દેશ પોતાની પ્રાચીન ભાષાને કેવી રીતે બચાવી શકે તેનું આ સબળ ઉદાહરણ છે.ઇઝરાયેલના ઉદય પહેલા છેક ૨૦ મી સદીની શરુઆતમાં રશિયન યહૂદી એલિએઝર બેન યહૂદાએ હીબુ્ ભાષાના પુનરોધ્ધાર માટે પાયાનું કામ કર્યું હતું.

માતૃભાષાને સજીવન કરવાના તેમના સંકલ્પના કારણે જ હીબ્રુ ઇઝરાયેલની રાજભાષા બની શકી હતી.આજે ઇઝરાયેલના પ્રશાસન,જ્ઞાાન વિજ્ઞાન,સાહિત્ય,કળા,રાજનીતિથી માંડીને જીવનના તમામ ક્ષેત્રોમાં હિબુ્નો જ ઉપયોગ થાય છે.ઇઝરાયેલની બહાર વસતા યહૂદીઓ પણ હવે પોતાનું સાહિત્યનું હીબુ્ર ભાષામાં સર્જન કરવામાં ગૌરવ અનુભવ છે.

યહૂદીઓ અને તેમની માતૃભાષાનો ઇતિહાસ સંઘર્ષથી ભરેલો છે.યહૂદીઓ બીજા વિશ્વયુદ્ધ સુધી યૂરોપ,અમેરિકા અને એશિયાના દેશોમાં દાયકાઓથી છૂટા છવાયા રહેતા હતા.સદીઓ પહેલા તેમને માતૃભૂમિ જેરુસલેમ છોડવી પડી હતી.હીબુ્ ભાષા ભૂલાઇ જવા માટે એક પછી એક વિદેશી આક્રમણો પણ જવાબદાર હતા.ઇસ પૂર્વે ૫૮૬માં બેબીલોનના શાસકે જેરુસલેમ પર કબ્જો કરીને યહૂદીઓ પર ખૂબજ અત્યાચાર કર્યા હતા.

આથી યહૂદીઓએ પોતાનું વતન છોડીને નાસી છુટવું પડયું હતું.ઇસુના જન્મના ૭૦ વર્ષ પછી જેરુસલામ પરના મરણતોલ આક્રમણ પછી તો ગણ્યા ગાંઠયા યહૂદીઓ પણ અન્યત્ર જવા મજબૂર બન્યા હતા.આથી યહૂદીઓ જે દેશ કે પ્રદેશમાં ગયા ત્યાંની ભાષા અપનાવવી પડી હતી.રશિયામાં રશિયન,બ્રિટનમાં અંગ્રેજી અને ફ્રાંસમાં ફેન્ચ ભાષા શીખી લીધી હતી.આથી સામાન્ય વ્યહવાર અને બોલચાલમાંથી હીબુ્ ક્રમશ ભૂલાતી ગઇ હતી.હીબુ્ર માત્ર ધર્મગ્રંથ,પૂજાવિધી અને સિનેગોગ (યહૂદીઓનું ધર્મ સ્થળ) ની ભાષા રહી ગઇ હતી.જૂના માણસોને હીબુ્ના થોડાક શબ્દો સમજાતા જયારે નવી જનરેશન તો સાવ અજાણ રહી ગઇ હતી.

યહૂદાએ વિરોધની પરવા કર્યા વગર માતૃભાષા હીબુ્ને જીવંત કરવા પર ધ્યાન આપ્યું

એલિએઝર બેન યહૂદાનો જન્મ ઇસ ૭ જાન્યુઆરી ૧૮૫૮માં રશિયાના લિથુવાનિયામાં થયો હતો.તેઓ માત્ર ૧૨ વર્ષના હતા ત્યારે યહૂદી ધર્મના તોરાહ,મિશ્ના અને તાલમૂડ વાંચ્યા હતા. રશિયામાં ઝારવંશના શાસનમાં યહૂદીઓની ઉપેક્ષા વધતી જતી હતી.આથી યહૂદીઓ દ્વારા સન્માન અને હકો માટે જે આંદોલન થયું તેમાં એલિએઝર બેન યહૂદાએ પણ ઝંપલાવ્યું હતું.

આ આંદોલનના પરીણામે યહૂદાને પોતાની પ્રાચીન માતૃભાષા હીબુ્ર માટે માન સન્માનની લાગણી જન્મી હતી.આ અંગે પોતાના યહૂદી મિત્રોને વાતચિત અને વ્યહવારુમાં હીબુ્ર અપનાવવાની વાત કરી તો મશ્કરી અને વિરોધના ભોગ બનવું પડયું હતું.જો કે હીબુ્ર ભાષા ભૂલાઇ ચૂકી હોવાથી તેમાં સંવાદ કરવાની કલ્પના જ અસાધારણ હતી.સામાન્ય લોકો તો હીબુ્ ભાષાના શબ્દો અને તેના અર્થ અંગે કશું જ જાણતા ન હતા.આવા વિપરીત સંજોગોની વચ્ચે હીબુ્રને જીવંત કરવાનો સંકલ્પ કરી કામ શરુ કર્યુ હતું.યહૂદા સ્ટડી માટે ૪ વર્ષ પેરિસની સોરબોન યૂનિવર્સિટી ગયા ત્યાં પણ અનેક યહૂદી મિત્રોને હીબુ્ર ભાષા શીખવા તથા બોલવા માટે સમજાવતા હતા.

પૂત્ર ઝિઓન બેન યહૂદાને નાનપણથી જ હીબુ્ શીખવી હતી

એલિએઝર બેન યહૂદાને વડવાઓની માતૃભાષા ધાર્મિકપોથી પૂરતી મર્યાદિત રહે તે તેમને મંજૂર ન હતું.આથી માતૃભાષા જીભના ટેરવે લાવવાની શરુઆત પોતાના થી જ કરી હતી.તે હીબુ્રના પ્રયોગ દરમિયાન જરુર પડે ત્યારે નવા વ્યહવારુ શબ્દોનું અવતરણ કરવા પર ભાર મૂકતો હતો.યહૂદા માતૃભાષાને જીવંત રાખવાના પ્રયત્નમાં એટલા ઓળઘોળ હતા કે પોતાના દિકરો જન્મથી જ હીબુ્ર સિવાય બીજી કોઇ ભાષા ન સાંભળે તેની કાળજી રાખી હતી.

એવી કિવંદતિ પણ છે કે એક વાર યહૂદા ઘરે પાછા ફર્યા ત્યારે જોયું કે રશિયન પત્નિ ડેવોરા પૂત્ર બેન ઝિઓનને રશિયન હાલરડું સંભળાવતી હતી.આથી એલિએઝર બેન યહૂદાએ ગુસ્સે થઇને તેમની પત્નિને ચેતવણી આપી કે હવે પછી કયારેય પોતાના પૂત્રને હીબુ્ર સિવાયની ભાષા સંભાળવાશે તો માફ કરશે નહી.એટલું જ નહી કોઇ વ્યકિત ઘરે આવીને હીબુ્ર સિવાયની ભાષા બોલાતી હોય ત્યારે પૂત્રને ઉઠાવીને બીજા રુમમાં લઇ જતા હતા.આથી જ તો ઝિઓન પિતા પાસેથી મોર્ડન હીબુ્ર શીખવનારો પ્રથમ ઇઝરાયેલી માનવામાં આવે છે.

હીબુ્માં ચોપાનિયા પ્રગટ કરી ભાષાના પ્રચારનું કાર્ય શરુ કર્યું

માતૃભાષાને સજીવન કરવાના પ્રયાસો દરમિયાન મોર્ડન શબ્દોના હીબુ્માં નામ પાડવાની સમસ્યા સતાવતી હતી.આ બધા જ પડકારો છતાં યહૂદા હિંમત હાર્યા ન હતા.તેમણે આઇસક્રિમ, જેલી,ક્રિમ,આમલેટ,રુમાલ,ઢીંગલી,ગ્રાહક,સાઇકલ,સમાચારપત્ર સંપાદક,સૈનિક વગેરે ૨ હજારથી વધુ શબ્દોને હીબુ્માં નવા નામ આપ્યા હતા.આ નવા શબ્દોનો પ્રચાર થાય તે માટે હત્જવી નામનું એક ચોપાનિયું શરુ કર્યુ હતું.હીબુ્ ભાષાના આ વર્તમાનપત્રનો રુઢિચૂસ્ત યહૂદીઓએ વિરોધ કરતા માત્ર એક જ વર્ષમાં બંધ કરવું પડયું હતું.આ ઉપરાંત સમયાંતરે હાસ્કાફા,હાઓર વગરે ચોપાનિયા શરુ પ્રગટ કરી હિબુના પ્રચારનું કાર્ય સંભાળ્યું હતું.

પ્રથમ ડિકશનરી ઓફ એન્સિયન્ટ એન્ડ મોર્ડન હીબુ્ તૈયાર કરી હતી

એલિએઝર બેન યહૂદા ફ્રાંસની સોરબોન યુનિવર્સિટીમાં સ્ટડી પૂર્ણ કર્યા પછી ૧૮૮૧માં જેરુસલેમમાં સેટ થયા હતા.અહિંયા તેમણે પોતાનો મહત્તમ સમય હીબુ્ર ભાષાના શોધ અને સંશોધનમાં પસાર કર્યો હતો.તેઓ હંમેશા કહેતા કે આપણે દેશનું નિર્માણ કરીને જો પૈતૃકભૂમિમાં પાછા ફરવું હશે તો હીબુ્ને જીવતી રાખવી જ પડશે. ૧૮૯૦માં તેમણે હીબુ્લેંગ્વેજ કાઉન્સિલની રચના કરી જેનો પછીથી એકેડેમી સુધી વિસ્તાર થયો હતો.

યહૂદાએ પોતે તૈયાર કરેલા હીબુ્ શબ્દોના આધારે કમ્પલિટ ડિકશનરી ઓફ એન્સિયન્ટ એન્ડ મોર્ડન હીબુ્ તૈયાર કરી હતી.તે કુલ ૧૨ વિભાગોમાં છે.યહૂદાની મહેનત રંગ લાવી અને ઘણા યહૂદીઓનો પોતાની પ્રાચીન માતૃભાષા માટેનો પ્રેમ વધ્યો હતો.ધીમે ધીમે યહૂદાના હીબુ્ ભાષા માટેના કાર્યની કિર્તિ પેલેસ્ટાઇન જ નહી વિશ્વમાં રહેતા યહૂદીઓ સુધી ફેલાઇ હતી.એલિએઝર બેન યહૂદા હીબુ્ર ભાષાનું કામ પોતાના જીવનકાળ દરમિયાન પુરુ કરી શકયા ન હતા.

એલિએઝર બેન યહૂદાના અધૂરા કાર્યને પત્નિ હેમદાએ પૂર્ણ કર્યુ હતું

૧૬ ડિસેમ્બર ૧૯૨૨માં ૬૪ વર્ષની ઉંમરે ટીબીની બીમારીથી અવસાન થયું હતું. ૧૯૯૧માં તેમના પ્રથમ પત્નિ ડેવોરા પાંચ બાળકોને છોડીને ટીબીથી જ મુત્યુ થયું હતું.એલિએઝર બેન યહૂદાની અંતિમયાત્રામાં ૩૦ હજારથી વધુ લોકો જોડાયા હતા.યહૂદાના બીજી પત્નિ હેમદા અને સંતાનોએ આ ભાષાશાસ્ત્રીના અધૂરા કામને એક દાયકા સુધી મહેનત કરીને પુરુ કર્યું હતું.

મુત્યુના ત્રણ મહિના પહેલા જ યહૂદાએ જેરુસલામ પાસે બંગલા જેવું સુંદર મકાન તૈયાર કર્યુ હતું.તેમના પત્નિ હેમદા આ મકાનમાં જીવ્યા ત્યાં સુધી રહયા હતા.ત્યાર બાદ તેમના સંતાનોએ આ સ્થળને મ્યૂનિસિપાલિટીને મ્યૂઝિયમ બનાવવા માટે આપી દિધું હતું.આ સ્થળ પર હિબુ્ ભાષાના સેમિનારો અને વર્કશોપનું આયોજન થાય છે.