મધ્યપ્રદેશના બાંધવગઢ ફોરેસ્ટ રિઝર્વમાં 9મી સદીના મંદિરો અને બૌદ્ધ મઠો મળી આવ્યા છે.આ તમામ ઐતિહાસિક ધરોહર 175 ચોરસ કિલોમીટર વિસ્તારમાં મળી આવી છે.આ તમામ અવશેષો બે હજાર વર્ષ જૂના છે.ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) એ અહીં 26 મંદિરો, 26 ગુફાઓ, 2 મઠો, 2 સ્તૂપ, 24 શિલાલેખ, 46 કલાકૃતિઓ અને 19 જળ સંરચનાઓનો સમાવેશ કર્યો છે.ગુફાઓમાં બૌદ્ધ ધર્મ સાથે જોડાયેલી ઘણી ઐતિહાસિક અને રસપ્રદ માહિતી સામે આવી છે.
ASIએ જણાવ્યું કે બાંધવગઢ ટાઈગર રિઝર્વમાં 26 ગુફાઓ મળી આવી છે.કેટલીક ગુફાઓમાં બૌદ્ધ ગુફા સમયના પુરાવા પણ મળી આવ્યા છે.અમને બૌદ્ધ ધર્મ સાથે સંબંધ હોવાના પુરાવા મળ્યા છે.મહારાષ્ટ્રમાં જે પ્રકારની ગુફાઓ છે.ત્યાં પણ આવી ગુફાઓ છે. ASI જબલપુર સર્કલની ટીમ દ્વારા આ કામગીરી કરવામાં આવી છે.આ ગુફાઓમાં બ્રાહ્મી લિપિના ઘણા શિલાલેખો છે.જેમાં મથુરા,કૌશામ્બી,પવત,વેજભારદા,સપ્તનાયરિકા જેવા અનેક જિલ્લાઓના નામનો ઉલ્લેખ છે.આ શ્રી ભીમસેના, મહારાજા પોથાસિરી,મહારાજા ભટ્ટદેવના સમયના છે. ASIને ગુફાઓ સાથે 26 પ્રાચીન મંદિરો મળ્યા છે.ભગવાન વિષ્ણુની નિદ્રાધીન મુદ્રાની મૂર્તિ સાથે વરાહની મોટી મૂર્તિઓ મળી આવી છે.આ મંદિરો લગભગ 2 હજાર વર્ષ જૂના છે.પ્રથમ તબક્કામાં હાથ ધરાયેલા સર્વેમાં જોવા મળેલી આ હેરિટેજથી ખુશ, ASI હવે આગામી તબક્કાની તૈયારી કરી રહ્યા છે.જબલપુર ઝોનના ASI સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ શિવકાંત બાજપાઈએ જણાવ્યું કે આ ગુફાઓ માનવ નિર્મિત છે.આ ગુફાઓમાં બૌદ્ધ ધર્મ સાથે જોડાયેલી ઘણી મહત્વપૂર્ણ તથ્યો મળી આવી છે.
બાજપાઈએ કહ્યું કે અહીં મળી આવેલ બૌદ્ધ સ્તૂપ અને માનૌતિ સ્તૂપ ધરાવતો સ્તંભ ઐતિહાસિક દૃષ્ટિકોણથી મહત્વપૂર્ણ છે.વિશ્વનો સૌથી મોટો વરાહ પણ મળી આવ્યો છે જે 6.4 મીટર ઉંચો છે.આ પહેલા મળેલી સૌથી મોટી વરાહ મૂર્તિની ઊંચાઈ 4.26 મીટર હતી.આ સિવાય મુગલ કાલી અને શર્કી શાસનના સમયના સિક્કા પણ મળી આવ્યા છે.બાંધવગઢનો ઐતિહાસિક ઉલ્લેખ નારદ પંચરાત્ર અને શિવ પુરાણમાં છે.એવું કહેવાય છે કે ભગવાન રામે અયોધ્યા પરત ફરતી વખતે આ વિસ્તાર તેમના નાના ભાઈ લક્ષ્મણને ભેટમાં આપ્યો હતો.આ પ્રદેશમાંથી મેળવેલા પ્રાચીન રેકોર્ડ દર્શાવે છે કે તે ખૂબ લાંબા સમય સુધી મઘ રાજવંશ હેઠળ હતો. ASIએ 1938માં બાંધવગઢ ફોરેસ્ટ રિઝર્વમાં ગુફાઓ પણ શોધી કાઢી હતી.
