દેશના ત્રણ મહાન નેતાની આજે પૂણ્યતિથિ, આવો જાણીએ તેમના વિશે

ભારતની પવિત્ર ભૂમિ પર અનેક વીરલાઓએ જન્મ લીધો છે.અનેક લોકોએ દેશની રક્ષા માટે પોતાના પ્રાણની આહુતિ આપી છે. તો ઘણાએ પોતાનું આખું જીવન દેશની સેવામાં સમર્પિત કરી દીધુ છે.આજે તેવા જ ત્રણ મહાન સપૂતોની પૂણ્યતિથિ છે. આવો જાણીએ તેમના જીવન વિશે.

અશોક સિંઘલ

15 સપ્ટેમ્બર 1926ના રોજ આગરામાં જન્મેલા અશોક સિંઘલના પિતા સરકારી ઓફિસમાં કામ કરતા હતા.તેઓ બાળપણથી કિશોરાવસ્થા સુધી બ્રિટિશ શાસનનું નિરીક્ષણ કરીને મોટા થયા હતા અને તે દરમિયાન તેઓ રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)માં જોડાયા હતા. 1942 માં આરએસએસમાં જોડાવા સાથે,તેમણે તેમનો અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો. સમાજને પોતાનું જીવન સમર્પિત કરનાર સિંઘલે 1950માં બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટી ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ટેક્નોલોજીમાંથી મેટલર્જી સાયન્સમાં એન્જિનિયરિંગ પૂર્ણ કર્યું હતું.તેમના ઘરના ધાર્મિક વાતાવરણને કારણે તેમના મનમાં બાળપણથી જ હિંદુ ધર્મ પ્રત્યેનો પ્રેમ જાગૃત થયો હતો. તેમના ઘરે સંન્યાસીઓ અને ધાર્મિક વિદ્વાનો આવતા રહેતા હતા. નવમા ધોરણમાં તેમણે મહર્ષિ દયાનંદ સરસ્વતીનું જીવન ચરિત્ર વાંચ્યું.આ દ્વારા તેમને ભારતના દરેક ક્ષેત્રમાં સંતોની સમૃદ્ધ પરંપરા અને આધ્યાત્મિક શક્તિનો પરિચય થયો. 1942માં પ્રયાગમાં અભ્યાસ કરતી વખતે પ્રો. રાજેન્દ્ર સિંહ (રજ્જુ ભૈયા)એ તેમનો રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ સાથે સંપર્ક કર્યો.તેમણે અશોક સિંઘલની માતાને સંઘ વિશે જણાવ્યું અને સંઘની પ્રાર્થના સંભળાવી.આ કારણે માતાએ અશોક સિંઘલને શાખામાં જવાની પરવાનગી આપી હતી.

એન્જિનિયર તરીકે કામ કરવાને બદલે તેમણે સમાજ સેવાનો માર્ગ પસંદ કર્યો અને બાદમાં સંઘના પૂર્ણકાલીન પ્રચારક બન્યા.તેમણે લાંબા સમય સુધી ઉત્તર પ્રદેશ અને નજીકના સ્થળોએ આરએસએસ માટે કામ કર્યું અને પછી દિલ્હી-હરિયાણામાં પ્રાંતીય પ્રચારક બન્યા. તેમણે સંઘ કાર્યમાં પોતાનું જીવન સમર્પિત કરવાનું નક્કી કર્યું.અશોક સિંઘલને બાળપણથી જ શાસ્ત્રીય ગાયનમાં રસ હતો.તેમણે સંઘના અનેક ગીતોની ધૂન બનાવી છે.

1948માં જ્યારે સંઘ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો ત્યારે અશોક સિંઘલે સત્યાગ્રહ કર્યો અને જેલમાં ગયા.ત્યાંથી આવીને તેમણે B.E. અંતિમ વર્ષની પરીક્ષા આપી અને પ્રચારક બન્યા.અશોક સિંઘલ સરસંઘચાલક શ્રી ગુરુજીના ખૂબ નજીક હતા.તેઓ તેમના પ્રચારક જીવન દરમિયાન લાંબા સમય સુધી કાનપુરમાં રહ્યા હતા.અહીં તેઓ શ્રી રામચંદ્ર તિવારી નામના વિદ્વાનના સંપર્કમાં આવ્યા.વેદોનું તેમનું જ્ઞાન અસાધારણ હતું.અશોક સિંઘલ તેમના જીવનમાં આ બે મહાપુરુષોના પ્રભાવને સ્પષ્ટપણે સ્વીકારે છે.

1975 થી 1977 સુધી દેશમાં કટોકટી અને સંઘ પર પ્રતિબંધ હતો.આ સમયગાળા દરમિયાન અશોક સિંઘલ ઈન્દિરા ગાંધીની સરમુખત્યારશાહી સામેના સંઘર્ષમાં લોકોને સંગઠિત કરતા રહ્યા.ઈમરજન્સી પછી તેમને દિલ્હીના પ્રાંતીય ઉપદેશક બનાવવામાં આવ્યા હતા. 1981માં દિલ્હીમાં ડૉ. કરણ સિંહના નેતૃત્વમાં એક વિશાળ હિંદુ પરિષદ યોજાઈ હતી,પરંતુ તેની પાછળની શક્તિ અશોક સિંઘલ અને સંઘની હતી.જે બાદ અશોક સિંઘલને વિશ્વ હિંદુ પરિષદ માટે કામ પર મૂકવામાં આવ્યા હતા. આ પછી પરિષદના કાર્યમાં ધાર્મિક જાગૃતિ,સેવા,સંસ્કૃત,પ્રતિબિંબ,ગાય સંરક્ષણ વગેરે જેવા ઘણા નવા આયામો ઉમેરાયા.આમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ શ્રી રામ જન્મભૂમિ મંદિર આંદોલન છે,જેના દ્વારા પરિષદનું કાર્ય દરેક ગામ સુધી પહોંચ્યું.તેણે દેશની સામાજિક અને રાજકીય દિશા બદલી નાખી.આ આંદોલન ભારતીય ઈતિહાસમાં એક સીમાચિહ્નરૂપ છે.આજે V.H.P.ની વૈશ્વિક ખ્યાતિમાં અશોક સિંઘલનું યોગદાન સૌથી મોટું છે.

1992નું રામજન્મભૂમિ આંદોલન

1984માં દિલ્હીના વિજ્ઞાન ભવન ખાતે ધર્મ સંસદનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.સિંઘલ તેના મુખ્ય નિર્દેશક હતા.અહીં રામજન્મભૂમિ આંદોલનની રણનીતિ નક્કી કરવામાં આવી હતી.અહીંથી સિંઘલે સંપૂર્ણ યોજના બનાવવાનું શરૂ કર્યું અને કાર સેવકોને તેમની સાથે સામેલ કરવાનું શરૂ કર્યું. સિંઘલે 1992માં બાબરી મસ્જિદ તોડી પાડનાર કાર સેવકોનું નેતૃત્વ કર્યું હતું.સિંઘલે દેશભરમાંથી 50 હજાર કારસેવકોને એકત્ર કર્યા.તમામ કાર સેવકોએ રામ જન્મભૂમિ અને દેશની મોટી નદીઓના કિનારે રામ મંદિરની સ્થાપના માટે શપથ લીધા હતા. સિંઘલની વાત કરીએ તો તેમણે અયોધ્યામાં સરયૂ નદીના કિનારે રામ લાલાની પ્રતિમા સ્થાપિત કરવાનો સંકલ્પ લીધો હતો.સિંઘલે એક ઈન્ટરવ્યુમાં કહ્યું હતું કે, અમે અયોધ્યામાં રામ મંદિર બનાવવા માટે બધુ સમર્પિત કર્યું છે. જ્યાં સુધી મસ્જિદ તોડવાની વાત છે,અમે મસ્જિદ તોડવાના ઈરાદાથી નથી ગયા. તે દિવસે જે કંઈ પણ થયું તે રામ મંદિરના પુનર્નિર્માણ માટે હતું. VHPમાં અશોક સિંઘલનું સૌથી મોટું યોગદાન એ છે કે તેઓ પરિષદના કાર્યને વિસ્તારવા માટે વિદેશ પ્રવાસ કરી રહ્યા હતા.તેઓ ઈંગ્લેન્ડ,હોલેન્ડ અને અમેરિકાની એક મહિનાની મુલાકાતે ગયા હતા.કાઉન્સિલના જનરલ સેક્રેટરી શ્રી ચંપત રાયજી પણ તેમની સાથે હતા.એ જ ચંપતરાય હાલ શ્રી રામમંદિર ટ્રસ્ટના ચેરમેન છે.

અશોક સિંઘલ કેટલાક સમયથી ફેફસાના ઈન્ફેક્શનથી પીડિત હતા.જેના કારણે શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડી રહી હતી.જેના કારણે ગુડગાંવની મેદાંતા હોસ્પિટલમાં 17 નવેમ્બર 2015ના રોજ બપોરે તેમનું અવસાન થયું હતું.તે સમયે તેઓ 89 વર્ષના હતા. તેમના નિધનથી હિન્દુ સંગઠનોમાં શોકનું મોજુ ફરી વળ્યું હતું.અશોક સિંઘલ એક એવા વ્યક્તિત્વ હતા જેમણે પોતાનું સમગ્ર જીવન RSS અને VHPને સમર્પિત કર્યું હતું.

બાળા સાહેબ ઠાકરે

બાળ કેશવ ઠાકરે એક ભારતીય રાજકારણી હતા જેમણે શિવસેનાની સ્થાપના કરી હતી.તેમણે મરાઠીને વધુ પ્રાધાન્ય આપ્યું અને તેમની પાર્ટી પશ્ચિમ મહારાષ્ટ્રમાં સક્રિય રીતે કામ કરી રહી છે.તેમના સાથીદારો તેમને બાળાસાહેબ કહે છે.તેમના અનુયાયીઓ તેમને હિન્દુ હૃદય સમ્રાટ કહે છે.બાલ ઠાકરેનો જન્મ પુણે શહેરમાં 23 જાન્યુઆરી 1926ના રોજ રમાબાઈ અને કેશવ સીતારામ ઠાકરે (જેને પ્રબોધનકાર ઠાકરે તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે)ને ત્યાં થયો હતો.તેઓ તેમના 9 ભાઈ-બહેનોમાં સૌથી મોટા હતા.બાળાસાહેબ ઠાકરેના પિતા કેશવ ઠાકરે એક સામાજિક કાર્યકર હતા જેઓ 1950 માં સંયુક્ત મહારાષ્ટ્ર અભિયાનમાં પણ સામેલ હતા અને મુંબઈને ભારતની રાજધાની બનાવવા માટે પ્રયત્નશીલ હતા.તેમણે તેમના અભિયાનને સફળ બનાવવા હંમેશા સામાજિક હિંસાનો ઉપયોગ કર્યો હતો.પરંતુ તેમણે આ અભિયાન છોડી દીધું હતું કારણ કે, તે સમયે મોટાભાગના લોકો તેમના પર ભેદભાવનો આરોપ લગાવી રહ્યા હતા.બાળાસાહેબ ઠાકરેના લગ્ન મીના ઠાકરે સાથે થયા હતા. બાલાસાહેબ ઠાકરેના 3 સંતાનો છે, બિંદુમાધવ ઠાકરે, જયદેવ ઠાકરે અને ઉદ્ધવ ઠાકરે.

બાલાસાહેબ ઠાકરેએ મુંબઈના અખબાર ફ્રી પ્રેસ જર્નલ ખાતે અંગ્રેજી ભાષાના કાર્ટૂનિસ્ટ તરીકે તેમની કારકિર્દીની શરૂઆત કરી હતી.તેમના આ કાર્ટૂન ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયાની રવિવારની આવૃત્તિમાં પણ પ્રકાશિત થયા હતા,પરંતુ પછી 1960માં તેમણે તેને છોડી દીધું અને પોતાનું મેગેઝિન માર્મિક શરૂ કર્યું હતું. માર્મિક દ્વારા તેમના અભિયાનમાં તેમણે મુંબઈમાં બહારથી આવીને રહેતા બિન-મરાઠી લોકોની વધતી સંખ્યાનો વિરોધ કર્યો.જ્યારે ઠાકરે ફ્રી પ્રેસ જર્નલથી અલગ થયા ત્યારે તેમની સાથે જ્યોર્જ ફર્નાન્ડિસ સહિત 3 થી 4 લોકો હતા,જેમણે પણ તે પેપર છોડી દીધું અને પોતાનું દૈનિક અખબાર શરૂ કર્યું.જે 1 થી 2 મહિના સુધી ચાલ્યું હતું.તેમના રાજકીય સિદ્ધાંતો તેમના પિતા કેશવ સીતારામ ઠાકરેથી ખૂબ પ્રભાવિત હતા,જેઓ મહારાષ્ટ્રના વિભાજનનો વિરોધ કરનારા સંયુક્ત મહારાષ્ટ્ર અભિયાનના વડા હતા.માર્મિક દ્વારા તેમના અભિયાનમાં તેમણે મુંબઈમાં બિન-મરાઠી લોકોની વધતી સંખ્યા સામે વિરોધ કર્યો.

1966માં તેમણે મહારાષ્ટ્રમાં શિવસેના નામના કટ્ટર હિન્દુ રાષ્ટ્રવાદી સંગઠનની સ્થાપના કરી.જેથી તેઓ મહારાષ્ટ્ર અને ખાસ કરીને મુંબઈમાં મરાઠી લોકોની સંખ્યા વધારી શકે અને મરાઠી લોકોને રાજકારણમાં લાવી શકે.જો કે બાળ ઠાકરેને પ્રારંભિક તબક્કામાં અપેક્ષિત સફળતા મળી ન હતી, પરંતુ આખરે તેઓ શિવસેનાને સત્તાની સીડી સુધી લઈ ગયા. 1995માં મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપ-શિવસેના ગઠબંધનની સરકાર બની હતી.તેમના પક્ષની સ્થાપના કર્યા પછી તરત જ તેમણે મરાઠી દૈનિક અખબાર સામના અને હિન્દી ભાષાના અખબાર દોપહર કા સામનાની સ્થાપના કરી.તેમણે તેમના જીવનમાં ઘણા અભિયાનો કર્યા અને હંમેશા મરાઠી લોકોના અધિકારો માટે લડ્યા હતા.જો કે 2005માં તેમના પુત્ર ઉદ્ધવ ઠાકરેને આપવામાં આવતા વધારાના મહત્વથી નારાજ તેમના ભત્રીજા રાજ ઠાકરેએ શિવસેના છોડી દીધી અને 2006 માં પોતાની પાર્ટી મહારાષ્ટ્ર નવનિર્માણ સેનાની રચના કરી.બાલ ઠાકરે તેમના ઉશ્કેરણીજનક નિવેદનો માટે જાણીતા હતા અને આ કારણે તેમની સામે સેંકડો કેસ દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા.

1990 ની આસપાસ કાશ્મીરમાં ઇસ્લામિક આતંકવાદ ચરમ સીમા પર હતો,કાશ્મીરી પંડિતોને ભગાડવામાં આવ્યા હતા.અમરનાથ યાત્રા ચાલી રહી હતી.આતંકીઓએ આ યાત્રાને અટકાવવાની ધમકી આપી હતી અને કહ્યું હતું કે, અમરનાથ યાત્રા ગયેલા પાછા નહીં આવે. ત્યારે બાળ ઠાકરેએ એક નિવેદન આપ્યું કે, હજ માટે જતી 99% ફ્લાઇટ્સ મુંબઇ એરપોર્ટથી જાય છે,અહીંથી કોઈ મુસાફરો મક્કા-મદીના કેવી રીતે જાય છે તે જુઓ.બીજા જ દિવસે અમરનાથ યાત્રા શરૂ થઈ ગઈ હતી. 1992 માં જ્યારે બાબરી મસ્જિદ તોડી પાડવામાં આવી હતી,ત્યારે બાલ ઠાકરે “આપ કી અદાલત” ના શો પર હતા ત્યારે તેમને કહેવામાં આવ્યું હતું કે તેઓએ સાંભળ્યું છે કે આ કામ શિવસૈનિકોએ કર્યું છે.તો તેમણે કહ્યું કે જો શિવ સૈનિકોએ આ કાર્ય કર્યું છે તો તે ગૌરવની વાત છે.બાળ ઠાકરેને કેટલાક ખાસ શોખ હતા. સિગાર, સફેદ વાઇન વગેરે.તેમના મોટાભાગના ફોટા અથવા ઇન્ટરવ્યુમાં હાથમાં પાઇપ અથવા સિગાર હોય છે.પાઇપ તો 1995ના હાર્ટ એટેક સુધી હતી,પરંતુ સિગાર તે મૃત્યુને ભેટ્યા ત્યાં સુધી હતી. તેમના ભાષણોમાં બાળ ઠાકરે હંમેશાં 2 વસ્તુઓની પ્રશંસા કરતા, એક હતા હિટલર અને બીજી શ્રીલંકાની આતંકવાદી સંસ્થા એલટીટીઈ હતી.

બાળાસાહેબ ઠાકરેનું 17 નવેમ્બર 2012ના રોજ હૃદયરોગના કારણે અચાનક અવસાન થયું હતું.મુંબઈમાં તેમના મૃત્યુના સમાચાર ફેલાતાની સાથે જ બધા તેમના નિવાસસ્થાને ભેગા થવા લાગ્યા અને થોડા જ કલાકોમાં ઝડપી મુંબઈ શાંત થઈ ગયું હતું. બધાએ પોતાની દુકાનો બંધ કરી દીધી હતી અને સમગ્ર મહારાષ્ટ્રમાં હાઈ એલર્ટ જારી કરવામાં આવ્યું હતું.મહારાષ્ટ્ર પોલીસે સમગ્ર મહારાષ્ટ્રમાં 20,000 પોલીસ અધિકારીઓ અને 15 અનામત પોલીસ ટુકડીઓ સાથે શાંતિ જાળવવા વિનંતી કરી. બાલાસાહેબ ઠાકરે પ્રત્યે લોકોનો પ્રેમ જોઈને ભારતના તત્કાલીન વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહે પણ તેમના શહેરમાં શાંતિ જાળવવાનો આદેશ આપ્યો હતો.ગુજરાતના મુખ્ય મંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ પણ તેમની ખૂબ પ્રશંસા કરી હતી.તેમને સંપૂર્ણ સન્માન સાથે વિદાય આપવામાં આવી હતી. 18 ઓક્ટોબરે તેમના મૃતદેહને શિવાજી પાર્ક લઈ જવામાં આવ્યો હતો.તેમના અંતિમ સંસ્કાર શિવાજી પાર્ક ખાતે કરવામાં આવ્યા હતા.જ્યાં શિવસેનાએ પણ પોતાના ઘણા અભિયાનો કર્યા હતા.બાલ ગંગાધર તિલક પછી જાહેર સ્થળે આ પ્રથમ અગ્નિસંસ્કાર હતો.તેમના અંતિમ સંસ્કારમાં લાખો લોકો હાજર રહ્યા હતા. હાજર લોકોની સંખ્યા લગભગ 1.5 લાખથી 2 લાખ હતી.

દેશની તમામ ન્યૂઝ ચેનલો દ્વારા તેમના અંતિમ સંસ્કારનું પ્રસારણ કરવામાં આવ્યું હતું.કોઈપણ પ્રકારની લોકસભા કે વિધાનસભાના સભ્ય ન હોવા છતાં તેમને આટલું સન્માન આપવામાં આવ્યું હતું.કોઈપણ કાર્યકાળનો હોદ્દો ન હોવા છતાં તેમને 21 તોપોની સલામી આપવામાં આવી હતી,જે દેશમાં બહુ ઓછા લોકોને આપવામાં આવે છે.બાળ ઠાકરે મરાઠી ભાષાના પ્રેમી હતા.તેઓ હંમેશા મરાઠી ભાષાને મહારાષ્ટ્રમાં ઉચ્ચ સ્થાને પહોંચાડવા માંગતા હતા.તેમણે મરાઠી લોકોના અધિકારો માટે ઘણા અભિયાનો અને આંદોલનો પણ કર્યા.તેમણે નોકરીના ક્ષેત્રમાં મરાઠી લોકોને અનામત આપવા માટે ઘણા વિવાદો ઊભા કર્યા.મહારાષ્ટ્રના લોકો તેમને મરાઠાના વાઘ તરીકે ઓળખતા હતા.તેઓ એવા પ્રથમ વ્યક્તિ હતા જેમના મૃત્યુ પર લોકોએ સ્વેચ્છાએ કોઈપણ સૂચના વિના આખું મુંબઈ બંધ કરી દીધું હતું.ચોક્કસપણે આપણે મહારાષ્ટ્રના આ મહાન નેતાને સલામ કરવી જોઈએ.

લાલા લજપતરાય

લાલા લજપતરાયનો જન્મ 28 જાન્યુઆરી 1865ના રોજ પંજાબના મોગા જિલ્લાના ધુડિકે ગામમાં થયો હતો.રાયએ તેમનું પ્રારંભિક શિક્ષણ રેવાડી (તત્કાલીન પંજાબ, હવે હરિયાણા) ની સરકારી ઉચ્ચતર માધ્યમિક શાળામાં મેળવ્યું હતું.જ્યાં તેમના પિતા 1870 ના દાયકાના અંતમાં અને 1880 ના દાયકાની શરૂઆતમાં ઉર્દૂ શિક્ષક હતા. રાય હિંદુત્વથી ખૂબ પ્રેરિત હતા અને તેને ધ્યાનમાં રાખીને તેમણે રાજકારણમાં પ્રવેશવાનું વિચાર્યું. જ્યારે તે લાહોરમાં કાયદાનો અભ્યાસ કરી રહ્યા હતા,ત્યારે તે હિન્દુત્વનો અભ્યાસ પણ કરતા હતા.હિંદુત્વ રાષ્ટ્ર કરતાં મહાન છે એ વાતમાં તેમને ખૂબ શ્રદ્ધા હતી.તેઓ ભારતને સંપૂર્ણ હિંદુ રાષ્ટ્ર બનાવવા માંગતા હતા.હિન્દુત્વ દ્વારા તેઓ ભારતમાં શાંતિ જાળવવા અને માનવતા વધારવા માંગતા હતા.જેથી કરીને ભારતમાં લોકો સરળતાથી એકબીજાને મદદ કરી શકે અને એકબીજા પર વિશ્વાસ કરી શકે.કારણ કે તે સમયે ભારતીય હિંદુ સમાજમાં ભેદભાવ અને ઉંચી-નીચ જેવી ઘણી ખરાબ પ્રથાઓ પ્રચલિત હતી.લાલા લજપત રાય આ પ્રથાઓની વ્યવસ્થા બદલવા માંગતા હતા. અંતે તેઓ ભારતમાં અહિંસક શાંતિ અભિયાન ચલાવવામાં સફળ રહ્યા અને ભારતને એક સ્વતંત્ર રાષ્ટ્ર બનાવવા માટે આ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ હતું.તેઓ આર્ય સમાજના ભક્ત અને આર્ય રાજપત્રના સંપાદક પણ હતા જેની સ્થાપના તેઓ વિદ્યાર્થી હતા ત્યારે કરી હતી.

લાલા લજપત રાય ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના ત્રણ અગ્રણી હિન્દુ રાષ્ટ્રવાદી નેતાઓમાંના એક હતા. તે લાલ-બાલ-પાલની ત્રિપુટીનો ભાગ હતા.બાલ ગંગાધર તિળક અને બિપિન ચંદ્ર પાલ આ ત્રિપુટીના અન્ય બે સભ્યો હતા.તેમણે ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસમાં નરમ પક્ષ,જેનું નેતૃત્વ સૌપ્રથમ ગોપાલ કૃષ્ણ ગોખલે કર્યું હતું તેનો વિરોધ કરવા માટે તેમણે ગરમ પક્ષની રચના કરી હતી.લાલાજીએ બંગાળના વિભાજન વિરુદ્ધ આંદોલનમાં ભાગ લીધો હતો.તેમણે સુરેન્દ્ર નાથ બેનર્જી,બિપિન ચંદ્ર પાલ અને અરબિંદો ઘોષ સાથે મળીને બંગાળ અને દેશના અન્ય ભાગોના લોકોને સ્વદેશી માટે મજબૂત અભિયાન માટે એક કર્યા.લાલા લજપત રાયને રાવલપિંડીમાં અશાંતિ ફેલાવવા બદલ 3 મે 1907ના રોજ ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને છ મહિના સુધી માંડલે જેલમાં રાખવામાં આવ્યા બાદ 11 નવેમ્બર 1907ના રોજ તેમને મુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા.

સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામે ક્રાંતિકારી વળાંક લીધો હતો,તેથી લાલા લજપતરાય ઈચ્છતા હતા કે ભારતની વાસ્તવિક સ્થિતિ અન્ય દેશોમાં પણ જાહેર થાય.આ હેતુ માટે તેઓ 1914માં બ્રિટન ગયા હતા. આ સમયે પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ ફાટી નીકળ્યું હતું જેના કારણે તેઓ ભારત પાછા ન આવી શક્યા અને પછી ભારત માટે સમર્થન મેળવવા માટે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ગયા.તેમણે ઈન્ડિયન હોમ લીગ ઓફ અમેરિકાની સ્થાપના કરી અને યંગ ઈન્ડિયા નામનું પુસ્તક લખ્યું.પુસ્તક દ્વારા તેમણે ભારતમાં બ્રિટિશ શાસન સામે ગંભીર આક્ષેપો કર્યા હતા અને તેથી તે પ્રકાશિત થાય તે પહેલા જ બ્રિટન અને ભારતમાં તેના પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. 1920માં વિશ્વયુદ્ધ સમાપ્ત થયા બાદ જ તેઓ ભારત પરત આવી શક્યા હતા.

1924 માં લાલાજી કોંગ્રેસ હેઠળ રચાયેલી સ્વરાજ્ય પાર્ટીમાં જોડાયા અને કેન્દ્રીય ધારા સભાના સભ્ય તરીકે ચૂંટાયા.પંડિત મોતીલાલ નેહરુ સાથે રાજકીય મતભેદ થતાં તેમણે નેશનલિસ્ટ પાર્ટીની રચના કરી અને ફરીથી વિધાનસભામાં પહોંચ્યા.અન્ય વિચારશીલ નેતાઓની જેમ લાલાજી પણ કોંગ્રેસમાં મુસ્લિમ તુષ્ટિકરણની દિન-પ્રતિદિન વધતી જતી નીતિથી નારાજ હતા.તેથી સ્વામી શ્રદ્ધાનંદ અને મદનમોહન માલવીયની મદદથી તેમણે હિંદુ મહાસભાનું કાર્ય આગળ ધપાવ્યું. 1925માં તેમને હિન્દુ મહાસભાના કલકત્તા અધિવેશનના પ્રમુખ પણ બનાવવામાં આવ્યા હતા. 1912માં લાલા લજપતરાયે એક અસ્પૃશ્ય પરિષદનું આયોજન કર્યું હતું,જેનો ઉદ્દેશ્ય હરિજનોના ઉત્થાન માટે નક્કર કાર્ય કરવાનો હતો.તેમના પ્રયાસોને કારણે 1926માં શ્રમ સંઘ કાયદો પસાર થયો હતો.તેમણે તરુણ ભારત નામનું પુસ્તક લખ્યું હતું જેના પર બ્રિટિશ સરકારે પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. તેમણે યંગ ઈન્ડિયા નામનું માસિક મેગેઝિન પણ બહાર પાડ્યું હતું.આ સમય દરમિયાન તેમણે ઈંગ્લેન્ડ પર ભારતનું દેવું,ભારત માટે આત્મનિર્ધારણ વગેરે પુસ્તકો લખ્યાં હતાં.વિદેશમાં રહીને પણ લાલાજી પોતાના દેશ અને દેશવાસીઓના ઉત્થાન માટે કામ કરતા રહ્યા.તેમના ચાર વર્ષના રોકાણ દરમિયાન તેમણે સક્રિયપણે બે સંસ્થાઓ ભારતીય માહિતી અને ભારતીય હોમ રૂલ ચલાવી. 1920માં તેમણે પંજાબમાં અસહકાર આંદોલનનું નેતૃત્વ કર્યું, જેના કારણે તેમને 1921 માં જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા.તેમના નેતૃત્વમાં આ આંદોલન પંજાબમાં જંગલની આગની જેમ ફેલાઈ ગયું અને ટૂંક સમયમાં જ તેમને ‘પંજાબ કા શેર’ અથવા ‘પંજાબ કેસરી’ જેવા નામોથી બોલાવવા લાગ્યા.

પંજાબ કેસરી તરીકે જાણીતા લાલા લજપતરાય સાયમન કમિશન સામે શાંતિપૂર્ણ વિરોધ કરી રહ્યા હતા.પરંતુ આ દરમિયાન તેઓ લાઠીચાર્જમાં ઘાયલ થયા અને થોડા દિવસો પછી 17 નવેમ્બર 1928ના રોજ લાલા લજપત રાય જીવનની લડાઈ હારી ગયા.લાલાજીના મૃત્યુથી આખો દેશ ઉશ્કેરાઈ ગયો અને ચંદ્રશેખર આઝાદ,ભગતસિંહ,રાજગુરુ,સુખદેવ અને અન્ય ક્રાંતિકારીઓએ લાલાજીના મૃત્યુનો બદલો લેવાનું નક્કી કર્યું.આ બહાદુર દેશભક્તોએ લાલાજીના મૃત્યુના એક મહિના પછી જ તેમની પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ કરી અને 17 ડિસેમ્બર 1928 ના રોજ તેઓએ બ્રિટિશ પોલીસ અધિકારી સોન્ડર્સની ગોળી મારી હત્યા કરી.રાજગુરુ,સુખદેવ અને ભગતસિંહને લાલાજીના મૃત્યુના બદલામાં સોન્ડર્સની હત્યાના કેસમાં ફાંસીની સજા આપવામાં આવી હતી.લાલા લજપતરાય હંમેશા માનતા હતા કે, “માણસ પોતાના ગુણોથી આગળ વધે છે, બીજાની કૃપાથી નહીં.”